تحولات مرزی شمال شرق ایران در عصر قاجاریه

بنا به نوشته مورخین و جغرافیدانان، مرزهای شمال شرقی ایران از دوران باستان به رود جیحون می رسید. این ناحیه به سبب موقعیت جغرافیایی همواره در معرض تهاجمات و مهاجرتهای اقوام مختلف قرار داشت . با سرنگونی دولت ساسانی توسط اعراب مسلمانان مرزهای شمال شرقی از بین رفته و زمینه ورود اقوام خارجی از این نقاط به داخل ایران مهیا شد. ولی در اکثر اوقات همچنان رود جیحون مرز شمال شرقی دولتهای ایران را تشکیل می داد. در زمان قاجاریه ناامنی مرزهای شمال شرقی و تهاجمات ترکمنها و ازبکان از مشکلات عمده این دولت بود و دولت قاجاریه که از حل این موضوع از طریق نظامی عاجز بود و فرصت های متعددی را برای ایجاد امنیت در این منطقه از دست داده بود و با شکست در مرور در سال 1867 م / 1277 ه آخرین امید خود را از دست داد و دولت روسیه که منتظر فرصت برای رسیدن به مرزهای هندوستان از این نقاط بود و با تصرف شهرهای این مناطق در نبرد گرگ تپه آخرین پایگاه ترکمانان را تصرف کرد و در پی آن با با قرارداد آخال و خراسان در سال 1881 م / 1299 ه و قراردادهای دیگری که مکمل آن بشمار می رفتند مرزهای جدید شمال شرقی مشخص شد. مسئله قریه فیروزه از مسائل عمده در روابط بین ایران و روسیه بود که روسها شاه قاجار را وادار به چشم پوشی از آن کردند و هر چند که طبق قرارداد 1921 بین ایران و شوروی روسها فیروزه را به ایران واگذار کردند همچنین در تصرف روسها باقی ماند.